भौतिक वस्तूंचाही आपापसात सुसंवाद
वॉल्ट डिस्नेचा ‘टॉय स्टोरी’ किंवा ‘कार्स’ नावाचा सिनेमा आठवतो का? ज्यात खेळणी आणि गाड्या एकमेकांशी बोलतात. इंटरनेट ऑफ थिंग्ज म्हणजे असंच काहीसं प्रत्यक्षात आहे, तंत्रज्ञान क्रांतीमुळे हे शक्य झालंय.
वॉल्ट डिस्ने कंपनी निर्मित ‘टॉय स्टोरी’ किंवा ‘कार्स’ नावाचा सिनेमा आठवतो का? ज्यात खेळणी आणि गाड्या एकमेकांशी बोलतात. इंटरनेट ऑफ थिंग्ज म्हणजे असंच काहीसं प्रत्यक्षात आहे, जिथे झाडे, प्राणी, मानव, शहरातील इमारती, रस्ते, हवा, पाणी, गाड्या एकमेकांशी संवाद साधू शकतात. वाटते ना गंमत? पण तंत्रज्ञान क्रांतीमुळे हे शक्य झालंय.
इंटरनेट ऑफ थिंग्ज म्हणजे एक अशी व्यवस्था ज्यात स्वतंत्र ओळख असलेली यांत्रिकी, इलेक्ट्रॉनिक तसेच डिजिटल उपकरणे आंतरजालाद्वारे एकमेकांना जोडलेली असतात व इंटरनेटमार्फत मानवाच्या हस्तक्षेपाशिवाय एकमेकांसोबत प्रत्यक्षदर्शी माहितीचे आदानप्रदान करू शकतात. एमआयटी शास्त्रज्ञ केव्हिन अष्टोन यांनी १९९९ मध्ये प्रथमतः इंटरनेट ऑफ थिंग्जची संकल्पना मांडली. त्यांच्या मते तत्कालीन उपलब्ध तंत्रज्ञानानुसार संगणकाला पूर्णतः मानवाने पुरविलेल्या टायपिंग, आवाज अथवा स्कॅन स्वरूपातील माहितीवरच अवलंबून राहावे लागत होते. परंतु भविष्यात इंटरनेट क्रांतीमुळे आणि मायक्रो-सेन्सर्सच्या प्रगतीमुळे संगणकाला माहितीसाठी मानवाची आवश्यकता भासणार नाही तर उलटपक्षी संगणकच आपापसात माहितीचे आदानप्रदान करून मानवी जीवन सुसह्य करतील.
इंटरनेट ऑफ थिंग्ज सध्या अनेक शहरांमध्ये वेगवेगळ्या यंत्रणांमध्ये प्रभावी ठरत आहे. परंतु त्याच्या पुढे जाऊन मोठे आव्हान आहे ते म्हणजे संपूर्ण प्रणाली म्हणून एकापेक्षा अधिक घटकांसोबत एकत्रित सुसंवाद साधण्याचे. उदाहरणार्थ वाहतूक यंत्रणेकडून उपलब्ध माहिती आरोग्य यंत्रणा कशी वापरू शकते. वातावरणातील चढउतार, नागरी सेवांमध्ये कसे बदल घडवू शकतात इ. एकूणच काय तर वाहतूक, आरोग्य, पर्यावरण, सेवा, शिक्षण, पाणीपुरवठा, स्वच्छता, सुरक्षा अशा विविध यंत्रणा आपापसात जोडल्या जाऊन एकात्मिक परिणामासाठी काम करणे गरजेचे आहे. त्यादृष्टीने आता तंत्रज्ञ प्रयत्नशील आहेत.
मँचेस्टर येथे सिटिव्हर्व उपक्रमांतर्गत स्मार्ट बसथांबे बसविण्यात आले आहेत जिथे प्रवासी प्रतीक्षा करत असल्यास बसचालकाला तात्काळ माहिती मिळते तसेच बसथांब्यावरील स्वयंचलित दिवे फक्त प्रवासी असतानाच गरजेनुसार चालू-बंद होतात. आंतरजाल तंत्रज्ञानाचा वापर करून व्हेनिअम नावाची पोर्तुगीज कंपनी शहरातील सर्व वाहनांचे रूपांतर वायफाय हॉटस्पॉटमध्ये करण्यासाठी प्रयत्नशील आहे. पोर्टो हे जगातील पहिले असे शहर आहे जिथे घनकचरा जमा करणाऱ्या गाड्या तसेच बसगाड्यांचा वापर करून फिरते इंटरनेट पुरवले जाते. फिनिश स्टार्टअप इनेवो शहरातील कचरापेट्यांवर सेन्सर्सचा वापर करून त्या किती भरल्या आहेत किंवा कसे याची प्रत्यक्षदर्शी माहिती कचरा गोळा करणाऱ्या व कचरा-प्रक्रिया करणाऱ्या कंपन्यांना पुरवते त्यामुळे एकूण कार्यक्षमता वाढल्याचे लक्षात आले आहे. बार्सिलोनास्थित उरबायोटिका नामक कंपनी शहरातील वाहनतळ व्यवस्था कार्यक्षम बनविण्यासाठी सेन्सर्सचा प्रभावी वापर करत आहे. विचार करा की आपल्या अनुपस्थितीत आपली सायकल एखाद्याला वापरायला द्यायची आहे. परंतु कुलूप खोलण्यासाठी चावी कशी पाठवायची? अशा वेळी चावीच्या प्रत्यक्ष देवाणघेवाणीशिवाय पर्यायच नसतो. यावर उपाय म्हणून बिटलॉक कंपनीने मोबाइल अॅपच्या माध्यमातून चावी शेअर करण्याचे तंत्रज्ञान विकसित केले आहे. त्यामुळे आपण जगात कुठेही असलो तरी फक्त मोबाइलने सायकलचे कुलूप उघडता येते व सुरक्षितपणे सायकल शेअर करता येते. हेच तंत्रज्ञान गाडी, घर अशा गोष्टी शेअर करण्यासाठी वापरण्यात आले तर? ब्रिस्टल येथील सिटीझन सेन्सिंग उपग्रामांतर्गत फुटबॉलसारख्या उत्पादनांमध्ये सेन्सर्सचा वापर करून नागरिकांच्या गरजा समजावून घेण्याचा प्रयत्न होत आहे. क्रीडा क्षेत्रात आयओटी आधारित क्रिकेट बॅट, टेनिस रॅकेटचा वापर करून खेळाडू स्वतःच्या खेळाचे विश्लेषण करू शकतो व आपली कामगिरी सुधारू शकतो. इंग्लंडमध्ये ऑक्सफोर्ड येथे फ्लड नेटवर्क कंपनी पूरसदृश काळात विविध ठिकाणांहून पाण्याच्या पातळीची प्रत्यक्षदर्शी माहिती यंत्रणेला पुरवते त्यामुळे आपत्कालीन व्यवस्थेला तसेच पर्यावरण कंपन्यांना तात्काळ उपाययोजना करण्यासाठी माहितीचा उपयोग होतो.
गतिमान जीवनशैलीमुळे प्रत्यक्षदर्शी माहितीला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. त्यामुळेच मानवी जीवनाचा अंगभूत हिस्सा असलेल्या भौतिक वस्तूंचाही आपापसात सुसंवाद हा प्रत्यक्षदर्शी व अव्याहत होणे आवश्यक आहे. भविष्यात यंत्र यंत्रांना शिकवतील, पूर्वचाचण्या, पडताळा, संशोधन व त्रुटी सुधारण्यात वेळ न घालवता एकमेकांस जोडलेल्या उपकरणांमुळे परिस्थितीनुसार व्यवस्थेची निर्णयक्षमता अधिक अचूक होईल. फक्त स्मार्टफोनवर घरातील सर्व उपकरणं नियंत्रित करता येतील असे स्वतःचे होमकिट अॅपल कंपनीने तयार केले आहे. सॅमसंगचे स्मार्टथिंग्ज तर मायक्रोसॉफ्टने विंडोज आयओटी कोअर १० अशी संगणक प्रणालीच विकसित केली आहे. गोपनीयता व सुरक्षितता वाढविण्याच्या दृष्टीने तसेच इनरनेट पायाभूत संरचना निर्मितीत मोठी गुंतवणूक केली जात आहे. अनेक देशांची सरकारे व स्थानिक प्रशासनं शहर विकासाच्या धोरणात अनेक यंत्रणा आयओटीचा प्राधान्याने अंतर्भाव करत आहेत. मानवी शरीर, प्राणी तसेच बांधकाम वस्तूंमध्ये नॅनोसेन्सर स्थापित करून वैद्यकीय, शेती, स्थापत्य व औषधनिर्मिती क्षेत्रात भविष्यात मोठी प्रगती होऊ घातली आहे. इंटरनॅशनल डेटा कॉर्पोरेशन नुसार वर्ष २०२० पर्यंत इंटरनेट ऑफ थिंग्ज क्षेत्रात १.७ ट्रिलियन डॉलर्स ची उलाढाल आहे. अर्थात एवढी मोठी व्यवसाय संधी जगभरातील नवउद्योजक व व्यावसायिकांना भुरळ न घालेल तर नवलच!
– सुनील खांडबहाले
Published at : https://divyamarathi.bhaskar.com/news/communication-between-physical-objects-as-well-126872774.html
